Het nieuwe milieu-beginsel
Leer leven in beschadigde ecosystemen
Het grootste probleem van artsen is dat er geen medicijn bestaat die beschadigde weefsels kan herstellen in hun oorspronkelijke vorm en functie. Er is geen enkel medicament dat een door een hartaanval beschadigde hartspier of een door een beroerte getroffen brein kan herstellen. Er is geen enkel medicijn om een baby die door giftige stoffen in het milieu mismaakt werd geboren, weer goed te maken. Er zijn geen medicamenten die door chemicaliën beschadigde genen kunnen repareren.
Herstel van vorm en functie
Medicijnen kunnen alleen maar functies van cellen, weefsels of organen in het lichaam versnellen of vertragen, versterken of verzwakken. Medicijnen tegen hoge bloeddruk versterken de uitscheiding van zout door cellen in de nieren en verminderen de heropname van zout door andere niercellen. Voorwaarde voor de werking van de medicijnen is dat er nog werkende niercellen aanwezig zijn. Als de cellen door een infectie vernietigd zijn werken de medicijnen niet.
“Herstel” is een capaciteit van levende organismen, die schadelijke invloeden van buiten moeten kunnen overleven. Bepaalde weersels, de huid, de nagels, de rode bloedcellen, enzovoort, vernieuwen zich continu. Wonden kunnen spontaan genezen, maar er zal een litteken blijven. Herstel van de functie kan soms volledig lijken doordat niet beschadigde onderdelen groter worden of harder gaan werken. Echt volledig herstel van schade is niet mogelijk. Een dode cel kan niet tot leven worden gewerkt. Alleen levende cellen kunnen andere levende cellen voortbrengen.
De belangrijkste ziekten van deze tijd zijn ongeneeslijk. Steeds meer mensen leven met handicaps die niet te herstellen zijn. Het inbrengen van machines en kunstof-onderdelen in menselijke lichamen wordt steeds vaker toegepast. Mensen krijgen kunstlenzen in de ogen. Ze krijgen kunstknieëen en kunstheupen, pacemakers in de borst, kunstgebitten in de mond, dragen brillen en gehoorapparaten. Herstel van functie door het inbrengen van kunstige materialen of electronische machines neemt een steeds groter deel van de medische zorg in beslag.
Net als mensen, kunnen eco-systemen chronisch en ongeneeslijk ziek worden en sterven. Er is een boekhandel in Noord waar ze oude Amerikaanse tijdschriften (“glossies”) verkopen tegen een nog enigzins betaalbare prijs. Ik vond daar de winter 2021 issue van ORION, een tijdschrift gewijd aan de relatie tussen mens en natuur, dat per kwartaal wordt uitgegeven.i In dat tijdschrift vond ik een artikel van de hand van Sunaura Taylor getiteld “Age of Disability. On living well with impaired landscapes”. De schrijfster die zelf gehandicapped is, ziet overeenkomsten tussen invaliditeit van individuen en beschadigde eco-systemen.
Invalide ecosystemen
Zij beschrijft de strijd van een Mexicaans-Amerikaanse gemeenschap in de stad Tucson, Arizona, tegen grote bedrijven die de aquifer (een soort geologische spons met grondwater) verontreinigden met chemicalien.
De verontreiniging begon in de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen er in het zuiden van de stad een grote fabriek werd geplaatst om radarinstallaties voor vliegtuigen te maken die nodig waren voor de oorlog in Korea. Vanaf 1952 tot aan de jaren tachtig dumpte het bedrijf chemisch afval en zware metalen in grote open putten oftewel lagunes maar ook gewoon op de grond in de woestijn. In de dertig jaar dat de dumping plaatsvond overstroomden de lagunes bij tijd en wijle. Het vervuilde water lekte het omringende landschap in met als gevolg afsterven van bomen en andere vegetatie. Het stroomde via de bedding van uitgedroogde kreken naar de leefgebieden van een inheems volk, de Tohono O’odhame en die zagen hun koeien en geiten ziek worden en dood gaan. Het verontreinigde water seipelde de grond in en kwam uiteindelijk terecht in de aquifer waaruit het drinkwater werd gepompt voor het zuidelijke deel van Tucson, een soort volkswoningbouwproject voor Mexicaanse Amerikanen, die daarheen werden gedirigeerd nadat hun oude wijk in het centrum van de stad ten prooi viel aan “gentrification”, het proces waarbij investeerders volksbuurten veranderen in luxe wijken voor rijke mensen. De mensen in zuidelijk Tucson merkten dat hun planten dood gingen nadat men ze water had gegeven. Huisdieren werden ziek. Mensen werden gediagnosticeerd met allerlei zeldzame ziekten en kankers. Er werden mismaakte babies geboren. Epidemiologisch onderzoek bevestigde dat de sterfte in zuidelijk Tucson verhoogd was. De overheid wuifde al deze feiten weg. Overheidsfunctionarissen en politici zeiden dat de sterfte kwam door de ongezonde levensstijl van de bewoners, door inteelt, of door het eten van teveel “chilies and beans”.
Ongeneeslijke handicaps
Milieuactivisten en vrouwenbewegingen in Tucson wisten na jarenlange strijd de overheid zo ver te krijgen dat er maatregelen genomen werden. In 1981 begon de federale overheid met het opschonen van het gebied. Er werd een installatie opgezet om het drinkwater te reinigen. Voor de zieke mensen werd er echter niets gedaan. Pas na zware politieke mobilisatie tegen hardnekkig verzet van de republikeinen kwam er een kwart miljoen US dollar beschikbaar voor een gezondheidscentrum in Zuid Tucson. In 2021 werd de waterzuiveringsinstallatie ontmanteld omdat die technologisch niet opgewassen was tegen het oprukken van een nieuwe vervuilingsgolf in de aquifer, dit keer bestaande uit bijzonder moeilijk te neutraliseren chemicaliën. Er zijn nog activisten uit de jaren tachtig van de vorige eeuw die nu weer het voortouw nemen in de politieke mobilisatie voor de bouw van een nieuwe, betere installatie.
De les die Sunaura Taylor hieruit trekt is, dat het leven in een beschadigd landschap te vergelijken is met het leven met een handicap die nooit over gaat. Schade aan het milieu heeft verregaande gevolgen voor mensen, dieren en ecosystemen die vaak onherstelbaar zijn.. Als de gorilla uitsterft komt hij nooit meer terug.
Leven in de rotzooi
Sunaura Taylor citeert in haar stuk de milieu-activiste Anna Lowenhaupt Tsing, mede-redacteur van het boek Arts of Living on a Damaged Planet. Tsing zegt dat we moeten leren leven in invalide ecosystemen, die zij ziet als netwerken van relaties tussen levende wezens onderling in interactie met niet-levende entiteiten zoals de grond en het water. We moeten leren te leven in de rotzooi die we gemaakt hebben (“live in our messes”). Op dat boek heb ik nog niet de hand weten te leggen, maar mijn dochter had mij enkele jaren geleden uit Nederland een ander boek van Tsing toegestuurd, The Mushroom at the End of the Worldii . Aan dat boek was ik toevallig net begonnen toen ik het artikel van Taylor tegenkwam. De milieu-activisten en de huismoeders van Tucson en de Inheemsen in Arizona drinken al jaren geen water meer uit de vervuilde aquifer. Maar zij blijven strijden voor het opschonen ervan. De Inheemsen beschouwen de natuur als hun familie. De inheemse schrijfster en kunstenares Leanne Simpson verwoordde het zo: “You do not abandon your mother when she is sick. You do not abandon the land because it is contaminated or encroached upon”.
De nalatenschap van honderd jaar bauxiet-industrie
Ik moest denken aan de situatie in Suriname. De Surinaamsche Bauxite Maatschappij, de SURALCO en de Billiton zijn ruim een eeuw bezig geweest in Suriname. In die honderd jaar hebben ze hun industrieel afval op vele plaatsen begraven, vooral in het district Para en in de omgeving van Moengo. Niemand weet precies waar en wat ze allemaal in de grond hebben gestopt of in rivieren hebben gedumpt. Om de aluminiumsmelter te draaien was er veel water nodig. De Suralco heeft op tal van plekken in het district Para waterbronnen geboord om aan water te komen. Daarbij boorden ze in dezelfde aquifer waaruit Paramaribo van drinkwater wordt voorzien. SURALCO heeft het land inmiddels verlaten, zonder dat in beeld werd gebracht welke schade er aan het milieu werd aangericht. Er is nooit onderzoek gedaan naar verontreinigng van de Para-aquifer. Er is nooit een epidemiologisch onderzoek gedaan naar kanker, auto-immuunziekten en aangeboren defecten in verschillende menselijke populaties in Para en Paramaribo. Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat mensen ziek en invalide zijn geworden door de activiteiten van de bauxietmaatschappijen. De arbeiders die in de mijnen en in de smelter werkten hebben jarenlang geklaagd over allerlei gezondheidsproblemen die mogelijk te maken hadden met het werk dat ze moesten doen. Problemen met de luchtwegen, huidaandoeningen en aandoeningen van de gewrichten stonden op de voorgrond. Alhoewel het aannemelijk is dat ook kanker en andere zeldzame aandoeningen vaker voorkwamen, was er geen epidemiologisch systeem om die toenames aan te tonen. Omstreeks 1972 maakte ik deel uit van een actiegroep die protesteerde tegen de luchtverontreiniging in de omgeving van Paranam. Een klasgenoot van de Algemene Middelbare School, Roy Nabibaks, woonde te La Vigilantia en was mijn lokale counterpart in de actiegroep. De mensen klaagden met name over luchtwegproblemen, vooral bij de kinderen. Ik herinner me dat het huisje van Nabibaks helemaal oranje was van het bauxietstof op het dak en tegen de muren. De mensen vertelden verhalen over incidenten van massale visssterfte in de Pararivier en de Surinameriviere. We hadden geen cijfers om de klachten van de buurtbewoners hard te maken.
Suralco is vertrokken, maar de giftge chemicaliën liggen nog in de bodem en sijpelen langzaam maar zeker alle kanten op. De Para Aquifer staat in verbinding met kreken, rivieren en ook met de kunstmatig aangelegde meren waarin caustic soda afval werd gedumpt en met de talloze boorputten die Suralco en andere diensten (zoals de waterleidingmaatschappij) op tientallen plaatsen in het gebied hebben achtergelaten. Al deze plaatsen van contact tussen oppervlaktewater en grondwater zijn poorten voor contaminatie van het drinkwater van Paramaribo.
Onderzoek en mobilisatie
Helaas, in de jaren zeventig werd er geen epidemiologisch onderzoek gedaan naar het verband tussen de bauxietindustrie, gezondheids-problemen en milieuproblemen. Nu, vijftig jaar later, is daarvan nog steeds geen sprake. Het succes van de milieubeweging in Tucson was voor een groot deel te danken aan het feit dat de beweging erin slaagde een grootschalig epidemiologisch onderzoek te laten doen naar gezondheidsproblemen in het aangetaste gebied. De beweging wist te bewerkstelligen dat er in Arizona een kankerregister en een register voor aangeboren handicaps werden ingesteld waardoor cijfermatig kon worden aangetoond dat er iets mis was.
Andere cruciale activiteiten van de beweging waren juridische acties voor het compenseren van schade en ziekte, politieke pressie voor het bouwen van een grondwaterzuiveringsinstallatie, juridische vervolging van bedrijven die verantwoordelijk waren voor de verontreiniging, en politieke mobilisatie om politici en bestuurders, die heulden met de vervuilers, weg te stemmen.
In Suriname ontbreken deze succesfactoren. De milieubeweging in Suriname kan niet meer doen dan het signaleren van problemen. Er zijn geen samenwerkingsverbanden tussen de vrouwenbeweging, de milieubeweging en de beweging voor grondenrechten van de Inheemsen, zoals dat het geval is in Arizona.
Bureau voor Openbare Gezondheidszorg
In mijn tijd bij het Bureau voor Openbare Gezondheidszorg waren we jarenlang zonder succes bezig met milieuproblemen. De toenmalige directie onder leiding van Lesley Resida heeft een hoofdafdeling Milieuhygiene ingesteld, maar die kwam nooit goed van de grond door gebrek aan geld en deskundig personeel. Dure apparatuur voor het opsporen van chemische verontreiniginging kon nooit gebruikt worden omdat de man die ermee kon werken het land verliet. Defecten aan het apparaat konden niet gerepareerd worden door gebrek aan deviezen.
Alle initiatieven voor kankerregistratie, registratie van aangeboren afwijkingen, grondwateronderzoek en het beheer van toxische chemicalien mislukten. De voornaamste reden van deze mislukking was het gebrek aan politieke wil. De politiek in Suriname maakt zich pas zorgen over milieuproblemen als die leiden tot vermindering van de opbrengsten van ondernemingen of als kiezers boos worden over een of andere wantoestand. Over de aquifer van Para maakt men zich geen zorgen. Als er vissen sterven is dat alleen maar erg als mensen er last van krijgen. Over de vissen zelf, en alle andere leven in kreken en rivieren maakt men zich geen zorgen. Over de aquifer maken weinigen zich druk. Men klaagt wel over petflessen in kreken en rivieren, want die zijn goed zichtbaar. De vervuiling van het grondwater blijft onzichtbaar en krijgt daardoor weinig aandacht.
Landbouwgif, kwik, cyanide en arsenicum
Nickerie is een actueel voorbeeld van een invalide eco-systeem. De rattenplaag die er heerst is een gevolg van ecologische verstoringen. De honderden kilo’s vergif die sedert enkele dagen tegen de ratten worden gebruikt hebben onmiddellijk geleid tot sterfte onder koeien en geiten. In de omgeving van Wageningen zijn er op verschillende plaatsen landbouwgiffen begraven. In de buurt van Apoera is er een grote opslagplaats van arsenicum die werd gebruikt om de dwarsbalken van de spoorlijn tegen houtluizen te beschermen. Deze plaats is nooit opgeruimd en is een constant bedreiging van het ecosysteem rond Apoera. In de goudsector worden jaarlijks tonnen kwik gebruikt. Chinese goudzoekers hebben het gebruik van het uiterst giftige cyanide geintroduceerd. Dit alles leidt tot onherstelbare schade aan de natuur. De Marowijnerivier is door Franse milieuactivisten beschreven als een dode rivier.
Ganze leeft
Enkele weken geleden schreef ik in deze column over een roadtrip naar Pokigron. De bewoners van Boven-Suriname maken zich zorgen over het dumpen van afval door IAMGOLD. Het Boven-Suriname gebied werd in de jaren zestig getroffen door wat misschien wel de grootste milieuramp is die ons land ooit trof: de aanleg van het stuwmeer, wat niet alleen het eco-systeem van het gebied beschadigde, maar ook de cultuur van de mensen. Tijdens de trip naar Pokigron zag ik dat, alhoewel Ganze al zestig jaar onder water is, Ganze nog leeft, in Pokigron en in Klaaskreek. De mensen hebben nieuwe manieren gevonden om te leven en ze organiseren zichzelf om het leven in hun beschadigde leefwereld een nieuwe politieke en economische vorm te geven. Milieuactivisten en activisten voor grondenrechten van de Saramaccaners hebben elkaar gevonden en zijn bezig zich te organiseren voor politiek acties die hopelijk binnenkort merkbaar zullen worden.
Terug naar de stelling van Sunaura Taylor, die zegt dat invaliditeit van mensen te vergelijken is met invaliditeit van het milieu.
Milieuschade is net als invaliditeit niet alleen maar iets dat ongewenst is en leidt tot pijn, ongemak en dood, maar ook een toestand die oproept tot hulp en zorg, uitnodigt tot solidariteit en samenwerking en uitdaagt tot nieuwe creatieve vormen van samenleven. Persoonlijke hulp, zorg, financiële steun en speciale voorzieningen houden de gehandicapte mens niet alleen maar in leven, maar kunnen hem in staat stellen een goed en productief leven te leiden. Zo kan ook een invalide eco-systeem met de nodige zorg nieuwe manieren van leven voortbrengen en bloeien. Net als invaliditeit van mensen is invaliditeit van ecosystemen niet iets dat prettig is. Ze zijn ongewenst. Ze zijn het resultaat van biologisch en politiek geweld en andere giftige zaken, maar ze bieden ook kansen en uitdagingen voor nieuwe vormen van leven en politieke organisatie, waarvan we in Pokigron de aarzelende eerste tekenen zagen opkomen.
Paramaribo 5 januari 2023
- Orion (ISSN 2161-2722), published by The Orion Society, 187 Main Street Barrington, MA 01230.
- Anna Lowenhaupt Tsing: The Mushroom at the End of the World. On the possibility of life in capitalist ruins.©2015 Princeton University Press. ISBN 978-0-601-16275-1
