Over politiek in een kapotte wereld: Geen ark, maar een vlot

We leven in een permanent beschadigde, verscheurde en gefragmenteerde wereld. Industrie en landbouw hebben in de afgelopen 500 jaar en vooral de laatste 100 jaar grote schade aangericht. Ruim de helft van het land op de aarde is door de mens aangetast. Ecosystemen over de hele wereld worden kapot gemaak met als gevolg het massaal uitsterven van dieren en planten. Deze ecocide gaat hand in hand met aantasting van de ozonlaag door koolzuurgas, verzuring van de oceanen, klimaatverandering en stijging van de zeespiegel. Met de ecosystemen worden ook menselijke samenlevingen aangetast. Wat betekent dit voor onze politiek?

Fragmentatie van de wereld

Oerwouden worden gefragmenteerd door wegen en spoorbanen. Grote aaneengesloten bossen worden gereduceerd tot verspreide “eilanden” van bos, waarin zelfs draagmieren niet meer kunnen overleven omdat de gebieden te klein zijn om voldoende materiaal te vinden voor het bouwen van hun nesten en het voeden van de larven. Rivieren worden gefragmenteerd door stuwdammen, waardoor zalmen niet meer in staat zijn hun geboorteplek te bereiken. Voor grote zoogdieren zoals gorilla’s, tijgers, olifanten en neushoorns wordt het steeds moeilijker om zich te handhaven. Hun leefgebieden worden steeds kleiner. Deze dieren worden voor hun overleving afhankelijk van dierentuinen waar ze middels kunstmatige inseminatie worden voortgeplant.

Elk levend wezen heeft impact op het milieu en draagt bij aan de vorming van de wereld. Planten maken de zuurstof die mens en dier nodig hebben om te leven. Schimmels maken onvruchtbare grond vruchtbaar voor planten. Bacteriën in onze darmen helpen voedsel te verteren en maken vitamines en hormonen die wij nodig hebben. Zonder deze bacteriën raakt onze stofwisseling ontregeld en worden we ziek. Elk levend wezen, hoe klein en nietig ook, draagt bij aan de schepping van de wereld. Maar de impact van de mensheid op de biosfeer overtreft alles.

Door feodalisme en kapitalisme werd de mensheid verdeeld in bezitters en niet-bezitters. Mensen gingen andere mensen, dieren en planten zien als dingen die al dan niet nuttig waren, als dingen waarin geïnvesteerd kan worden of niet.

Er ontstond een filosofie van vooruitgang die de geschiedenis zag gaan in de richting van een steeds betere wereld voor de mens, een eeuwige, universele en mechanistische wereld gevuld met op zichzelf staande dingen waarover de mens naar believen kan beschikken.

De natuur werd verdeeld in nuttige planten en onkruid, nuttige dieren en ongedierte, geschikte en ongeschikte mensen.

De natuur werd achtergrond en grondstoffenbron voor het leven van de mens. In plaats van een wereld waarin alles met alles verbonden is, schiep de mens zich een leefwereld waarin mensen, dieren en dingen op zichzelf staan en los van al het andere gebruikt kunnen worden en waar nodig verplaatst. De mens verdeelde zichzelf in typen, soorten en rassen. Dat was een noodzakelijke stap om het bezit van de productiemiddelen in handen van de heersende klasse moreel aanvaardbaar te maken. Er was een hiërarchie van menstypen nodig om de concentratie van kapitaal in handen van weinigen mogelijk te maken en te wettigen. Aan leden van de adel werden superieure eigenschappen toebedeeld. De lijfeigenen werden als lichamelijk, geestelijk en moreel inferieur gezien. Armoede was de schuld van de mensen zelf. Negentiende eeuwse Europese geleerden ontwikkelden racistische ideeën die de hegemonie van Europa moesten verklaren en goedpraten.

Biodiversiteit en culturele diversiteit

Het verlies van bio-diversiteit leidt tot verlies van culturele diversiteit. Etnische culturen verdwijnen samen met de ecosystemen waarin die culturen floreerden.

De Friese taal kende honderden woorden die te maken hadden met het rapen van kievitseieren. Nu de zwampen en bossen zijn verdwenen en de landbouw gemechaniseerd is, is het gebruik van eieren rapen verdwenen en raken ook de daarbij horende woorden in onbruik. Soortgelijke dingen gebeuren op grote schaal in Zuid-Amerika, waar inheemse talen in hoog tempo verdwijnen terwijl de oerwouden worden omgekapt voor mijnbouw, landbouw en veeteelt.

In Zuid-Amerika gaat het er grover aan toe dan in Nederland, maar in grote lijnen is wat Groningen overkwam door de jarenlange winning van gas bij Slochteren te vergelijken met de aanleg van het stuwmeer in Brokopondo. Overheden en bedrijven en de rest van de bevolking profiteerden, maar de bewoners van het gebied kregen te kampen met milieuproblemen en werden er economisch niet beter van. Groningen bleef de armste provincie van Nederland en het Brokopondo bleef achtergesteld.

Ook in Suriname sterven de etnische culturen uit. Gek genoeg gebeurt dit in tandem met politieke etnisering. De technologische cultuur en het kapitalisme hollen de etnische culturen uit en reduceren ze tot rituelen waarvan niemand de betekenis meer snapt en tot symbolen en mythen die nog slechts van nut zijn voor identiteitspolitiek. Terwijl hun culturen verdampen in de hitte van het kapitalisme en mensen zich steeds meer gaan gedragen volgens de standaarden van de technologische wereldcultuur, klampen mensen zich steeds krachtiger vast aan de uiterlijke symbolen van hun culturen. De klederdrachten worden steeds weelderiger. Oproepen tot politieke samenbundeling van een of andere etnische groep zijn dagelijks te zien op social media.

Assemblages in plaats van samenlevingen

De Europese ontdekking van Amerika bracht grootscheepse verplaatsingen met zich mee van mensen, dieren, planten en dingen. Afrikanen, suikerriet, honden, koeien en paarden werden naar Amerika gebracht. Peper, aardappelen, cassave, mais, tomaten en balatabomen werden vanuit Amerika naar Europa, Azië en Afrika gebracht.

(De bevolking van Afrika groeide enorm door de introductie van deze gewassen). Ook micro-organismen en ziektekiemen reisden mee met deze verplaatsingen. Syphilis werd vanuit Amerika over de wereld verspreid. Influenza en mazelen uit Europa decimeerden de inheemse bevolking van Amerika.

Ecosystemen over de hele wereld ondergingen de effecten van het losmaken en verplaatsen van mensen, dieren, planten en dingen uit hun natuur-lijke omgeving.

De grootschalige ecologische impact van de mens heeft het gezicht van de natuur veranderd.

De natuur als totaliteit vergaat niet, maar de ecosystemen en de levende wezens daarin gaan wel ten onder. In de scheuren van beschadigde systemen ontstaan nieuwe levensvormen en worden nieuwe leefwerelden gemaakt.

Beschadigde ecosystemen hebben aanvankelijk het karakter van wat de antropoloog Anna Lowenhaupt Tsing “assemblages” noemt. Dat zijn leefruimtes waarin vele soorten langs elkaar leven zonder wederzijdse uitwisselingen van bouwstoffen en energie. Dit concept van “assemblages” is niet alleen geschikt om beschadigde ecosystemen te begrijpen, maar is ook van toepassing op menselijke samenlevingen die door kapitalisme werden aangetast. De postkoloniale, multinationale samenlevingen (en dat zijn vrijwel alle samen-levingen tegenwoordig) worden gekenmerkt door het naast elkaar bestaan van etnische groepen. Van assimilatie en integratie is bijna geen sprake, slechts van standaardisatie van mensen zodat zij kunnen passen in de technologische systemen.

Mensen zijn vervangbare, verplaatsbare productie-factoren geworden.

Zulke “assemblages” kunnen met de tijd uitgroeien tot volwaardige ecosystemen of samenlevingen, waarin levende wezens ruimtelijk en biochemisch met elkaar verwikkeld zijn, zich aan elkaar aanpassen en elkaar gebruiken om hun gemeenschappelijke leefwereld in stand te houden.

Het onvermogen van de traditionele politiek

Mensen hebben geen vertrouwen meer in de politiek omdat de politiek geen enkel probleem in het land oplost, niet de armoede en ongelijkheid, noch openbaar transport, kwikvervuiling, het kiesstelsel, de goudsector, enzovoort. Deze oude politiek draagt alleen maar bij aan het consolideren van fragmentaties in de samenleving. De traditionale politieke partijen hebben net als bedrijven een hiërarchische structuur met een kleine kliek aan de top. Ze geloven net als bedrijven in een rechtlijnige toekomst van groei en vooruitgang en gebruiken mensen als objecten waarin geïnvesteerd moet worden voor de productie van kiezers. De partij moet groeien en moet verkiezingen winnen. Politieke partijen hebben een kruisvaarders mentaliteit, zo van “wij gaan de wereld veroveren en verbeteren”. Ze stellen utopische doelen en maken plannen en strategieën om die doelen te bereiken. Ze hebben maar één operationeel systeem voor alle tijden en alle plaatsen: groeien, vermeerderen en veroveren. Net zoals Coca Cola fabrieken en MacDonalds restaurants in alle landen dezelfde productiewijze hanteren.

Deze partijpolitieke cultuur is een belangrijke factor in de huidige crisis en maakt die onoplosbaar. Vooruitgang (in de zin van toename en groei van materiële winst) is niet meer mogelijk.in een wereld die bezig is te vergaan. Het verschijnsel “vaste baan met secundaire voorzieningen” is steeds zeldzamer aan het worden.

Er hebben zich enkele nieuwe politieke partijen aangediend die beweren dat zij zullen zorgen voor een “nieuwe politiek” zonder corruptie. “Goed beleid” en “goed bestuur” worden beloofd. Ook deze politieke partijen zullen ons niet kunnen helpen uit de rotzooi. Ze zijn zelf besmet met de kwalen van de traditionele politiek. Hun benaderingen zijn moralistisch en hun doelen utopisch. De mensen zijn gereduceerd tot “doelgroepen” die opgevoed, geschoold of anderszins gedirigeerd moeten worden. In het gunstigste geval worden mensen “achterban” die tevreden gesteld moet worden. In ieder geval zijn mensen passieve ontvangers van de “goodies” van de politiek.

Politieke partijen houden zich bezig met uit de context geïsoleerde problemen. Grote structurele zaken zoals armoede worden opgedeeld in deelproblemen die worden toebedeeld aan aparte instanties. De ene instantie doet wat met sociale uitkeringen, de andere werkt aan huisvesting, weer een andere zorgt voor medische verzekeringen en waar niets meer helpt wordt de politie ingeschakeld. Door het kernprobleem op te delen in sub-problemen verdwijnt het kernprobleem uit beeld en wordt nooit opgelost. Dit is typisch voor de aanpak van zaken in de technologische, kapitalistische cultuur. Het wordt tijd voor een nieuwe politiek.

Maandag 16 januari 2023

Maandag 16 januari 2023 was een belangrijke dag voor mij. Op die dag presenteerde ik samen met Sairin Doelsaman bij Platform SetiSRnan een visie voor een politiek van zelfhulp en solidariteit.

Er kwamen negen mensen naar de meeting, dus groots was het niet. Maar ik was tevreden omdat ik op het Platform na zeven jaar studie en debat voor het eerst een fundamentele ideologische grondslag kon formuleren voor een waarachtig nieuwe politiek. Al die jaren worstelden wij op het platform met de vraag hoe een politiek alternatief geconstrueerd zou kunnen worden binnen het verziekte postkoloniale systeem en hoe de nieuwe politiek zich zou moeten verhouden tot de oude.

Enkele jaren geleden formuleerde SetiSRnan het model van een Congrespartij, een bundeling van autonome politieke partijen en organisaties onder een presidium van partijvoorzitters. Deze ideeën werden verder uitgewerkt door Ruben del Prado in “597 Netwerken”, een nieuwe politieke partij die recentelijk werd aangekondigd.

Deze modellen zijn om verschillende redenen niet bevredigend. Meedoen met verkiezingen in de huidige constellatie dwingt partijen tot handelingen en strategieën die werken in de postkoloniale orde, zoals het doen van valse beloften, verspreiden van geruchten, valse berichten en verdachtmakingen, karaktermoord op tegenstanders, scheldpartijen en eindeloze kritiek op opeenvolgende schandalen. Verder wordt men gedwongen tot samenwerken met traditionele partijen, die er vaak in slagen om vernieuwingen zodanig te amenderen dat ze hun effectiviteit verliezen.

Nieuwe politiek

Suriname zien als een ecologische en culturele “assemblage”, waarin mensen met beschadigde culturen langs elkaar leven in beschadigde eco-systemen, opent nieuwe perspectieven op een toekomst die niet bestaat uit een eenrichtings-verkeer van groei, toename en verovering, maar uit een veelheid van toekomsten, die worden geproduceerd door mensen, dieren en planten in wisselwerking met elkaar en met het milieu.

De nieuwe politiek wordt niet bedacht door politieke partijen. Net zoals er nieuw leven groeit in beschadigde ecosystemen, groeit er een nieuwe samenleving uit de koloniale assemblage die we Suriname noemen. Maar niet een-twee-drie.

We kunnen de nieuwe politiek niet uitvinden. We kunnen het slechts voeden. Wat wij kunnen doen is speuren naar nieuwe vormen van politiek gedrag in de scheuren van de gefragmenteerde wereld. Niet in de politieke partijen of andere instituten, die de structurele componenten zijn van de oude orde.

We kunnen de nieuwe orde niet aan de tekentafel ontwerpen. We moeten nieuwe manieren om problemen opgelost te krijgen opsporen in de gemeenschap. We moeten mensen leren kennen die nooit in de media verschijnen, maar die oplossingen hebben gevonden voor problemen in hun leven. Deze oplossingen moeten worden geïdentificeerd en onder de aandacht gebracht. Nieuwe politiek begint met een nieuwe manier van zien. We moeten weten wat er nog meer gebeurt in de wereld, behalve dat waarover in de kranten en de media gesproken wordt.

Het gaat in de eerste plaats om het opsporen van nieuwe proto-politieke relaties in de samenleving. Oplossingen die in het klein bewezen hebben te werken moeten worden gevoed en gepamperd.

Geen ark, maar een vlot

Het vehikel van de nieuwe politiek is niet de politieke partij, maar een assemblage van gelegenheids-bundelingen om problemen op te lossen. Geen politieke partij met strategische plannen om utopische doelen te bereiken, maar tijdelijke samenvoegingen om specifieke problemen opgelost te krijgen. Niet ideologische politieke partijen, maar opportunistische, “open ended” assemblages van politieke actoren, zijn de vehikels van de nieuwe politiek.

In mijn presentatie liet ik een slide zien met de tekst “Geen ark, maar een vlot”. Er is geen tijd voor het bouwen van een ark (een nieuwe politieke partij met alles erop en eraan). Terwijl de bouwers van de ark bezig zijn met hun bouwtekeningen en met het schaven en zagen van planken (mensen en organisaties) die moeten passen in het ontwerp, stijgt het water tot aan onze lippen. We moeten nu met beschikbare materialen vlotten bouwen om boven water te blijven.

Kenmerkend voor de nieuwe politiek is dat gebruikt gemaakt wordt van wat ter beschikking is, met name De Nationale Assemblee en de Ressortraden, maar ook voetbalverenigingen, buurtverenigingen, culturele verenigingen, vakverenigingen, alles en iedereen die deelhebber is van een op te lossen probleem. De balken in het vlot zijn personen en organisaties in Suriname, inclusief onderdelen van de oude orde.

Vlotten worden niet gebouwd om grote maatschappelijke doelen te bereiken maar om concrete problemen op te lossen. In de oude politiek kijkt men naar de toekomst. De nieuwe politiek is in de eerste plaats speuren naar nieuw leven, dat wil zeggen naar ontluikende nieuwe politieke, culturele en economische formaties.

Wat groeit er in de scheuren van de postkoloniale orde?

De nieuwe politiek kijkt niet vooruit maar kijkt rondom. We moeten leren leven in ecologische, culturele en economische ruines en afkijken van anderen die manieren gevonden hebben.

De bijeenkomsten van assemblages zijn “open ended”, hebben geen vooraf bepaalde richting en hebben als voornaamste functie het mogelijk maken van ongeplande ontmoetingen en onvoorziene relaties tussen mensen.

In de nieuwe politiek marcheren we niet op de maat van een drumband, maar we dansen op polyritmische en polyfonische muziek.

Anders dan in de oude politiek staat niet overwinnen, maar overleven centraal.

Het is niet de bedoeling dat de nieuwe politiek een strijd aangaat met de oude. De nieuwe politiek is van een andere orde en groeit in de leemtes die ontstaan door de disfuncties van het oude systeem. Het werkt met alles wat kant en klaar beschikbaar is, en daar kunnen ook traditionele politieke partijen en instituten bij horen. Nieuwe politiek gaat over samenwerking om problemen op te lossen.

De nieuwe politiek is geen zaak die wordt bewerkstelligd door het veroveren van de macht door “goede mensen”. De groei van de nieuwe politiek heeft meer weg van onkruid dat de oude orde overwoekert, zoals het “onkruid” dat de ingestorte kernreactor van Chernobyl overwoekert sedert die in onbruik is geraakt en er niets meer gedaan wordt om het streng gescheiden te houden van het gesteriliseerd milieu van de kernreactor. Het niet functioneren van politieke partijen maakt dat mensen nieuwe politieke werkvormen maken om hun levensproblemen op te lossen.

Ecosystemen en samenlevingen gaan kapot, maar de natuur blijft bestaan, de mens blijft bestaan en de politiek blijft bestaan, maar dan in andere onderlinge relaties. De gorilla’s verdwijnen, er is geen houden aan. De vernietiging van het milieu gaat ongeremd verder ondanks alle wereldconferenties. De winning van fossiele brandstoffen en het kappen van bossen voor veeteelt gaat niet stoppen omdat China en India elk een miljard mensen moeten voeden, kleden en huisvesten. Dat kan niet zonder wereldwijde exploitatie van gas en olie. De vervuiling van de oceanen gaat niet ophouden. De zeespiegel zal blijven stijgen. En er is niets en niemand om ons te beschermen. Wij zijn op onszelf aangewezen. Dat betekent voor elk van ons dat wij ons leven moeten veranderen. Zelfhulp kan betekenen minder vlees eten, alleen eten wat in de eigen omgeving groeit, geen importspullen kopen, kapotte spullen en kleren repareren en je huis niet bouwen in Noord, maar achter Lelydorp of verder. Dit alles vraagt om nieuwe relaties tussen ideeën, mensen, dieren en dingen. Deze nieuwe relaties en nieuwe ideeën zijn in rudimentaire vormen bogobogo aanwezig, maar worden zelden opgemerkt laat staan geinstitutionaliseerd.

Suriname bevindt zich net als de hele wereld in een gecompliceerde economische, ecologische, culturele en politieke crisis. De door politici beloofde vooruitgang kwam er niet en zal er nooit komen. Het wordt met de dag duidelijker dat het postkoloniale politieke systeem geen oplossingen kan bieden voor de noden van Suriname. De regering, IMF, de oppositie, de politieke partijen, buitenlandse investeerders, Nederland, Amerika, China, India of Brazilië gaan ons niet kunnen helpen. We zullen het zelf moeten doen. De politiek van crisis is een politiek van zelfhulp en solidariteit.

Paramaribo, 19 januari 2023, wjbakker53@gmail.com