Slechte leerprestaties en vechtpartijen
In de afgelopen week zagen we zoals gewoonlijk grote aantallen verontrustende berichten in de kranten en op social media, over de oorlog in Europa, stijgende prijzen, klimaatverandering en opkomende ziekten. In de kakafonie van de alledaagse ellende trok een bericht de aandacht: een onderwijzeres die meldde dat zij kinderen in haar vierde klas had, die niet konden lezen en schrijven. Diverse praatprogramma’s op de radio besteedden aandacht aan het bericht en lieten ouders, leerkrachten, vakbondsleiders en politici aan het woord.
In dezelfde week zag ik op social media twee filmpjes van vechtende scholieren. Een van de filmpjes toont een meisje dat werd aangevallen door een groep meisjes. De andere betrof jongens die een jongen afranselden. Wat mij opviel was dat de jongelui zich geoefend en vaardig toonden in hun acties. Er was geen enkele aarzeling of schroom of onhandigheid in de manier waarop de slachtoffers geschopt en geslagen werden. Het leek alsof er een startschot was gelost, zo snel vormden zich de knokploegen rondom het slachtoffer. Wat heeft dit te betekenen en wat zou er eventueel aan gedaan kunnen worden?
Neemt het geweld in de samenleving toe?
Op social media wemelt het van beelden van vechtpartijen, niet alleen tussen jongeren, maar ook tussen vrouwen die elkaar op feesten, in winkels of op de markt de pruiken van het hoofd trekken. Ook zijn er beelden van vechtpartijen tussen Chinese winkeliers en klanten. Ik kijk met verbazing naar de kleine Chinese mannen en vrouwen die zonder vrees groot gebouwde klanten te lijf gaan. Deze zoutwaterchinezen zijn van ander hout gesneden dan de Omoe Snesi van vroeger. Ik kan me verhalen herinneren van vechtpartijen tussen jongens van verschillende buurten, zoals tussen jongens van Combé en van Centrum Paramaribo. Ik heb daar zelf nooit deel aan meegedaan. Ik kwam in mijn korte broek van boiti en hoorde de verhalen van mijn vrienden op de middelbare school. Maar dat waren een ander soort vechtpartijen. De gevechten gingen tussen groepen en ze vonden plaats op afspraak. Dat gebeurt trouwens tegenwoordig ook nog. In afgelopen week was er in het nieuws ook een bericht dat de politie een gepland gevecht tussen leerlingen van twee scholen heeft voorkomen.
Er is voorzover mij bekend geen onderzoek gedaan naar geweld in de samenleving, maar ik denk dat we mogen aannemen dat het is toegenomen. We moeten er rekening mee houden dat het mogelijk is dat incidenten die vroeger onopgemerkt bleven nu door velen worden gezien via social media. Toch denk ik dat de toename niet schijnbaar, maar echt is. En ik denk dat het niet alleen in Suriname, maar in vele landen speelt.
De oorzaken van geweld
Wat zijn de oorzaken van geweld? Er zijn verschillende sociologische en psychologische theorieën over agressie en geweld. Psychologen gaan uit van een biologische basis. Stelsels van zenuwcellen en de werking van hormonen produceren agressief gedrag. Deze neurologische en hormonale systemen kunnen ontregeld raken. Zware metalen (zoals kwik), kindermishandeling, ongevallen, medicamenten, alcohol en drugs kunnen het brein beschadigen waardoor mensen geneigd zijn tot agressief gedrag. De biologische oorzaken van geweld overlappen met psychologische, sociale en situationele factoren.
Bepaalde persoonlijkheden zijn eerder dan andere geneigd tot geweld, Antisociale of border-line karakters of mensen met een achterdochtig karakter kunnen een verhoogde neiging tot agressief gedrag vertonen.
Als ouders zich gewelddadig gedragen kan dat leiden tot soortgelijke gedragspatronen bij de kinderen. Als voorbeeldfiguren geweld gebruiken kan dat stimulerend werken op gewelddadig gedrag van volgelingen.
In sommige culturen wordt er van mensen verwacht dat ze krenkingen en schendingen met geweld beantwoorden. Ik herinner me de rellen in Albina van december 2009, toen honderden Marron mannen gewapend met houwers en bijlen Brazilianen en andere buitenlanders aanvielen, winkels plunderden, een pompstation en andere gebouwen in brand staken en tientallen Braziliaanse vrouwen verkrachtten. Ik herinner me nog de woorden van toenmalige president Ronald Venetiaan tijdens een bespreking in Grun Dyari: “In het binnenland rennen ze niet naar hun moeder als ze een problem hebben”. In Zuid- en Oost-Europa zijn er landstreken waar de bloedwraak nog wordt toegepast. Een moord moet gewroken worden door de moordenaar of iemand van zijn familie te doden. Oog om oog, tand om tand.
In stress situaties gaan mensen vaker tot gewelddadig gedrag over. Alles wat irriteert kan geweld uitlokken. Overcrowding (te veel mensen in een huis, te veel leerlingen in een klas) is een bekende oorzaak van geweld. Geldgebrek is een belangrijke stressor die geweld bevordert. In economisch moeilijke tijden plegen mensen vaker zelfmoord. Ook crimineel geweld neemt toe in crisistijd. Bepaalde ideeën over de wereld kunnen ook een rol spelen. Het geweld van religieuze fundamentalisten is hiervan een voorbeeld.
Vormen van geweld
Geweld heeft vele vormen en doet zich voor in tal van situaties. Geweld kan zich op grote schaal voordoen, zoals tijdens een oorlog, of kan beperkt zijn tot één dader en één slachtoffer (zoals bij seksueel geweld). Het kan iets zijn dat zich afspeelt tussen individuen of iets waarbij groepen betrokken zijn. Veel vechtpartijen op scholen beginnen tussen twee leerlingen, maar escaleren snel doordat andere kinderen zich ermee gaan bemoeien. Die escalatie ging in de besproken filmpjes razendsnel, alsof het van tevoren getraind was.
Geweld varieert qua heftigheid, dat is de omvang en de ernst van de toegebrachte schade. Bij verbale agressie worden alleen woorden gebruikt. De heftigheid neemt toe als er houwers aan te pas komen en nog meer als er automatische wapens worden gebruikt. Een burenruzie zal zelden doden veroorzaken, maar soms gaat een burenruzie over in genocide. In februari 2002 werden in de Indiase deelstaat Gujarat meer dan 2000 Moslims vermoord en tientallen vrouwen verkracht na een brand in een trein die 59 Hindu pelgrims het leven kostte. De moordpartij was gericht op het zuiveren van Hindubuurten van Moslims. De regering van Gujarat stond toen onder leiding van Narendre Modi, de huidige premier van India, die de politie opdroeg om niet in te grijpen.
Geweld kan meer of minder verborgen of openlijk zijn. Politiek geweld heeft vaak een structureel karakter. Structureel geweld komt zelden in het nieuws. Het gaat daarbij om maatregelen van overheden, overheidsbeleid of de werking van economische systemen die maken dat mensen afgehouden worden van ontwikkelingsmogelijk-heden.
Armoede is een voorbeeld van structureel geweld. Bij structureel geweld kan er geen verantwoordelijke persoon worden aangewezen.
Structureel geweld is de beschadiging van mensen door het maatschappelijk bestel of de cultuur. In sommige culturen bijvoorbeeld worden vrouwen systematisch achtergesteld. Geweld tegen vrouwen blijft in die culturen vaak onzichtbaar binnenshuis.
Natuurlijk en menselijk geweld
Geweld is deel van de natuur en dus ook van de menselijke natuur en cultuur. De natuur is een gevecht op leven en dood tussen organismen. De anaconda eet de kapoewa, de jaguar doodt de tapir.
Bomen scheiden giftige stoffen af om andere bomen uit hun buurt te houden. Mannen van sociale diersoorten vechten over het recht om met de vrouwen te paren. Het geweld in de natuur is echter beperkt. De tijger doodt per keer een enkele tapir, maar nooit de hele kudde. Nijlpaardmannen vechten niet tot de dood. Zodra duidelijk is wie de sterkste is, trekt de verslagene zich terug. Bij de mens, die niet door instincten wordt gereguleerd, werken de ingebouwde natuurlijke remmingen niet. Daarbij komt dat de mens technologieën ter beschikking heeft die zijn vermogen om te doden en te verminken enorm vergroten, zoals geweren, kanonnen en raketten. Ik weet van jagers die hele kuddes tapirs afschoten, zodanig dat ze niet alle lichamen konden meenemen naar de stad. Anders dan een nijlpaard zal een man die verslagen is in een gevecht blijven broeden op wraak en vergelding. Menselijk geweld kent geen grenzen.
Aan de biologische grondslag van agressie kunnen we niet veel doen. Geweld en agressie zijn nauw aan elkaar gerelateerd, maar niet hetzelfde. Agressie is iets dat mensen doen, individueel of in groepen. Agressie heeft een overlevingsfunctie in de natuur en de evolutie. Geweld kan echter plaatsvinden zonder dat er mensen of dieren aan te pas komen, zoals bij structureel geweld. Biologische, psychologische en sociologische verklaringen zijn van toepassing op agressie, maar schieten tekort bij het verklaren van politiek en structureel geweld. Het geweld van de kapitalistische uitbuiting kan niet door opvoeding of scholing of loonsverhogingen worden opgeheven.
Etniciteit en geweld
De vechtpartijen die op social media te zien zijn, zijn het zichtbare deel van een dieper liggende problematiek. Huiselijk geweld blijft grotendeels onzichtbaar. Pas als de vrouw of de kinderen vermoord worden komt het in het nieuws. Het zou best kunnen dat de vechtpartijen tussen scholieren voortkomen uit een achtergrond van huiselijk geweld, wat op zijn beurt weer het gevolg kan zijn van werkloosheid, armoede, overcrowding. We hebben geen beeld van hoe verschillende vormen van geweld met elkaar samenhangen. Het is niet duidelijk of en hoe de vechtpartijen tussen scholieren samenhangen met crimineel geweld zoals overvallen, berovingen en schietpartijen. Deze vormen van crimineel geweld zijn in de afgelopen jaren toegenomen als we de kranten mogen geloven. Ik denk dat de stress die gepaard gaat met werkloosheid, stijgende prijzen en aftakelende overheidsinstituten, een stimulerend effect heeft op alle vormen van geweld, maar dat de verschillende vormen niet rechtstreeks met elkaar verbonden hoeven te zijn. De patronen van geweld zijn per bevolkingsgroep verschillend. De mening van de straat is dat vooral Marrons en “volkscreolen” problemen hebben met onderling geweld. Dit kan komen doordat het geweld bij Afro-Surinamers openlijker en minder subtiel is dan het geweld onder Aziatische Surinamers. De zelfmoorden en het huiselijk geweld van mannen tegen vrouwen bij de Hindostanen suggereren dat het geweld bij Aziaten niet minder is, alleen anders van vorm. Het lijkt erop dat het geweld bij de “Aziaten” meer structureel is dan bij de “Afrikanen”.
Casuïstiek
Gisteravond kwam een moeder met drie kinderen op de poli, de jongste droeg ze op haar zij. De oudste, een meisje van 14, had een pijnlijk gezwollen hand, hoogstwaarschijnlijk een breuk van een middenhandsbeentje. Het bleek dat ze door moeder geslagen was met een stok. Ik riep ”Met een stok?! Meisje, ben je goed wijs?” “Ja, ze was brutaal. Ze had haar oma geschopt”. Ik vroeg het meisje:”Je hebt je grootmoeder geschopt?!” “Ja”. “Waarom?” “Omdat ze me in mijn gezicht sloeg”. Huiselijk geweld tussen drie generaties vrouwen. Het bleek dat het allemaal ging om een beschuldigende opmerking van oma. De tiener schreeuwde:”Waarom geloof je me niet?!” waarop oma haar in het gezicht sloeg en zij oma schopte en moeder haar met een stok te lijf ging. Drie generaties vrouwen met elkaar in gevecht.
Een ander recent geval was dat van een vrouw van in de zestig die door haar schoonzoon was geslagen. De man woonde met haar dochter en 4 kinderen bij haar in. Ik heb mijn poli in een creoolse buurt die vroeger een middenklasse karakter had, maar die nu langzaam aan het aftakelen is omdat de kinderen van de ambtenaren armer zijn dan hun ouders. Ze zijn niet in staat om een eigen huis te bouwen of te huren. Ik ken een gepensioneerde onderwijzeres die een paar jaar geleden haar dochter met man en kinderen in huis nam. Sedertdien is ze gast in eigen huis en komt ze regelmatig op de poli geld vragen om de kinderen te eten te geven of een gasbom te kopen, want dochter en man geven geen geld. Ik zie hoe de economische achteruitgang van Suriname tot uitdrukking komt in het leven van de mensen in mijn buurt. Het structurele geweld van wanbeleid en structurele aanpassingsprogramma’s resulteert in armoede, overcrowding en huiselijk geweld.
Onderwijs en geweld
Laten we aannemen dat het geweld op scholen is toegenomen en dat het geen schijnbare toename is ten gevolge van verhoogde waarneming via social media. Wat betekent dit en is er een verband met de gesignaleerde slechte leerprestaties? Is er binnen het onderwijs en de school iets aan te doen of zijn we geheel afhankelijk van algemene maatregelen tegen armoede en ongelijkheid? Ik heb mij afgevraagd of het in de filmpjes vertoonde gedrag (waarbij een groep scholieren zich als een zwerm bijen stort op een slachtoffer) een gedegenereerde vorm is van de Marroncultuur waar het patroon van collectief optreden tegen schendingen en krenkingen bekend is. Of volgen de kinderen de voorbeelden die ze op facebook zien?
Alles hangt met alles samen, maar om praktische redenen maken we onderscheid tussen nabijgelegen en verafgelegen oorzaken van verschijnselen. Vaak is het mogelijk om een ongewenste situatie te voorkomen door iets te doen aan directe oorzakelijke factoren zonder dat er iets gedaan wordt aan de verder afgelegen factoren. We kunnen bijvoorbeeld de achterstanden van arme kinderen verminderen door bijlessen te geven, zonder dat er verder iets gedaan wordt aan de overcrowding thuis. We kunnen de ernst van het geweld beperken door schooltassen te fouilleren en messen, scharen en ander wapentuig in beslag te nemen.
Het is mogelijk dat het geweld op de scholen het werk is van een klein aantal leerlingen dat het voortouw neemt en door andere kinderen wordt gevolgd. Als dat zo is kan het probleem worden aangepakt door de probleemkinderen en hun ouders speciale aandacht te geven en maatregelen te treffen in het netwerk van leerkrachten, ouders en maatschappelijk werkers.
Hoe verder?
De slechte situatie op openbare scholen leidt ertoe dat mensen die het kunnen betalen hun kinderen inschrijven op particuliere scholen. Er worden steeds meer particuliere scholen gesticht.. De kloof tussen arm en rijk wordt groter, niet alleen in materiële zin, ook cultureel. Het lijkt me niet goed voor de samenleving als de breuken tussen bevolkings-groepen, tussen arm en rijk, wijder en dieper worden en kinderen van verschillende groepen niet meer samen naar dezelfde scholen gaan.
Minister Marie Levens heeft prachtige plannen voor onderwijs dat meer ruimte biedt voor het individuele kind. Voor het realiseren van de plannen is nauwe betrokkenheid vereist van ouders, leerlingen en onderwijzers die met het ministerie samenwerken. Die randvoorwaarden ontbreken. De ouders kunnen het niet want die moeten de hele dag hosselen. De leerlingen kunnen het niet, want die hebben thuis geen ondersteuning. De onderwijzers kunnen niet omdat ze niet goed zijn opgeleid voor hun nieuwe rol en omdat ze onderbetaald en gedemotiveerd zijn. En het ministerie kan niet omdat er een tekort is aan deskundig personeel bij inspectie en curriculumontwikkeling. De minister staat er helemaal alleen voor. Van haar politieke partij, de NPS, krijgt ze bitter weinig steun, want die is meer gefocust op natuurlijke hulpbronnen en buitenlandse investeringen.
Bij Platform SetiSRnan is er vaak gesproken over het onderwijs. Recentelijk zijn we tot de conclusie gekomen dat we moeten werken aan een nieuwe politiek van zelfhulp en solidariteit. Ook in het onderwijs. We moeten uitkijken naar initiatieven van ouders en leerkrachten die zelf oplossingen zoeken voor de leerproblemen van kinderen in een bepaalde buurt of op een bepaalde school. Initiatieven die in het klein werken moeten worden geïdentificeerd om vervolgens via “stekken” en “enten” op andere scholen te worden vermeerderd. De overheid kan het niet. Het wordt tijd om de top-down benadering te verlaten en een bottom-up strategie te ontwikkelen.
Paramaribo 26 januari 2023, wjbakker53@gmail.com
